Không phải chủng tự nhiên

Đầu tháng 12/2020, hãng thực phẩm Muyuan tại tỉnh Hà Nam, Trung Quốc đã xây dựng 21 trại nuôi heo cao tầng với công suất 84.000 con heo nái. Những thông tin tích cực này cho thấy ASF dường như đã trở thành của quá khứ và không còn là vấn đề lớn nữa. Nhưng đến tháng 1/2021, Bộ Nông nghiệp Trung Quốc đã ghi nhận một trại nuôi heo quy mô 1.015 con tại tỉnh Quảng Đông bị nhiễm ASF.
Có rất nhiều nguyên nhân để tin rằng đại dịch ASF chưa chấm dứt tại Trung Quốc. Giữa tháng 1/2021, Reuters đưa tin nhiều virus ASF khác nhau đã được phát hiện ở Trung Quốc và một trong những nguyên nhân là do sử dụng vaccine ASF trái phép. Tiến sĩ E. Wayne Johnson, một chuyên gia người Mỹ về ngành thú y tại Bắc Kinh cũng đã nhận định sự xuất hiện của những biến thể virus này.
Trả lời tạp chí Pig Progress, tiến sĩ Johnson cho biết: Virus mới xuất hiện ở Trung Quốc là virus bị xóa 2 gen, được dùng để điều chế vaccine. Tính an toàn và hiệu lực của vaccine vẫn chưa thực sự rõ ràng. Vaccine này đã xóa các gen MGF360 và CD2v để làm virus yếu đi, nhưng không đề cập có vô hại không. Vaccine virus này đã tạo ra một dạng dịch bệnh ASF khác nhưng nhẹ hơn.

 

Do bàn tay con người

Theo Tiến sĩ Johnson, vaccine bị xóa gen kép để phòng bệnh hội chứng rối loạn hô hấp và sinh sản ở heo (PRRS) sau khi tiêm cho heo nái vẫn gây ra thai chết lưu, heo con chết lúc sinh, chết phôi, vô sinh và sẩy thai. Ngoài ra, heo nái có thể chết cũng như sốt trong thời gian ngắn, nhưng vaccine gây tử vong khá thấp.
Heo con mới sinh có thể yếu và giảm sức sống. Heo sống đến giai đoạn nuôi tăng trưởng – vỗ béo dường như bài thải vaccine virus sang những con heo khác. ASF mãn tính gây những triệu chứng không điển hình đó là tổn thương hệ mạch máu và suy giảm miễn dịch. Các ổ nhiễm trùng bị xuất huyết, vón cục, hoại tử, đồng thời những nơi tổn thương mãn tính bị xơ hóa xuất hiện ở nhiều cơ quan khác nhau dưới kính hiển vi, đặc biệt là ở các hạch bạch huyết và thận.
Thông thường trong tự nhiên virus có xu hướng biến thể theo thời gian. Tuy nhiên, không có dấu hiệu nào cho thấy virus xuất hiện ở Trung Quốc là một đột biến mất đoạn tự nhiên, theo tiến sĩ Johnson. Đúng hơn, nó là kết quả của việc cố ý đưa vaccine xóa gen kép vào một tỷ lệ đáng kể của đàn heo. Do vacicne chưa được phê duyệt, bất hợp pháp và chính thức bị cấm, chưa có thông tin đáng tin cậy về mức độ sử dụng vaccine và mức độ xuất hiện của vaccine virus do lây nhiễm thứ cấp từ đàn heo bài thải virus ra ngoài và lây nhiễm bởi vật truyền nhiễm.
Tiến sĩ Johnson cho biết thêm: Tiêm phòng bằng vaccine ASF trái phép đã chính thức bị cấm, nhưng vẫn có dấu hiệu cho thấy hành vi này vẫn đang diễn ra, vì ASF lan rộng ở nhiều vùng của Trung Quốc và nông dân cảm thấy tuyệt vọng và cho rằng họ không có nhiều sự lựa chọn. Sự ra đời của vaccine xóa gen kép là một biến chứng không mong muốn đối với một vấn đề quá lớn và một đại dịch nằm ngoài tầm kiểm soát.
 

Mối nguy hại toàn cầu

Tiến sĩ Johnson đã quan sát tác động của vaccine trái phép đối với heo. Những con heo đã tiêm vaccine thông thường đều có kháng thể chống lại virus ASF nhưng không phải con heo nào cũng có kháng thể. Tác động tiêu cực của vaccine trái phép lên heo nái và heo sinh sản khiến chúng ta rất thất vọng và các trại nuôi phải dừng sử dụng, nhưng vaccine virus lại lây lan và dường như vẫn tồn tại trong đàn heo thậm chí sau khi việc tiêm vaccine đã chấm dứt. Các kháng thể được phát hiện 2 đến 3 tuần sau tiêm phòng. Khoảng 5 – 20% số heo sống sót sau một đợt bùng phát ASF chính thức thường có kháng thể và virus không mang đột biến có thể bị phát hiện nhiều tuần và nhiều tháng sau đó trong máu và mô của heo.Virus ASF được phát hiện bằng phương pháp PCR đối với gen P72. Nếu P72 được phát hiện, một xét nghiệm thứ 2 cho các gen CD2v, MGF360 sẽ được tiến hành nếu muốn biết virus thuộc dạng không mang đột biến hay vaccine virus. Virus ASF không mang đột biến thường dương tính với cả 3 gen P72, MGF360 và CD2v. Trong khi vaccine virus xóa kép không có gen MGF360 hoặc CD2v mà chỉ có gen P72 nên các xét nghiệm thường cho kết quả dương tính P72 và âm tính MGF360/CD2v.
Nhà chức trách Trung Quốc vẫn đang nghiên cứu vaccine ASF nhưng dường như không liên quan đến những gì đang xảy ra với vaccine trái phép. Các nhà khoa học tại Viện Nghiên cứu thú y Cáp Nhĩ Tân đã công khai đăng tải quá trình nghiên cứu suốt năm 2020 trước truyền thông. Dù vậy, các chuyên gia quốc tế tỏ thái độ không mấy lạc quan về loại vaccine này. Virus sống giảm độc lực để bào chế vaccine của Viện Nghiên cứu thú y Cáp Nhĩ Tân bị xóa 7 gen và vẫn đang trong quá trình nghiên cứu, chưa được tung ra thị trường đến thời điểm này. Do đó, nguồn gốc của vaccine trái phép cho đến nay vẫn là một “ẩn số”. Nhưng các biến chủng mới của ASF có thể trở thành mối nguy toàn cầu vì biến thể mới này được cho là có khả năng tồn tại nhiều tháng liền trong các sản phẩm từ thịt heo.